Afty, zwane również nadżerkami błony śluzowej jamy ustnej, to niewielkie, ale niezwykle uciążliwe owrzodzenia, które mogą pojawić się na języku, wewnętrznej stronie policzków, wargach, a czasem także na podniebieniu lub dziąsłach. Ich obecność często wywołuje ból i dyskomfort, znacząco utrudniając codzienne czynności, takie jak jedzenie, mówienie czy picie. Przyczyny ich powstawania są różnorodne i mogą obejmować zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Wśród najczęstszych wymienia się stres, zmiany hormonalne (szczególnie u kobiet), niedobory składników odżywczych, takich jak witamina B12, żelazo i kwas foliowy, a także choroby autoimmunologiczne. Osłabiony układ odpornościowy, np. w wyniku przeziębienia, przepracowania lub infekcji wirusowych, również sprzyja ich rozwojowi. Nie bez znaczenia są predyspozycje genetyczne – niektóre osoby mają naturalnie większą skłonność do nawracających aft.
Jak objawiają się afty i co je wyróżnia?
Objawy afty są dość charakterystyczne i rzadko mylone z innymi zmianami w obrębie jamy ustnej. Typowa afta ma postać małego owrzodzenia o białawym lub żółtawym środku, otoczonego wyraźnie zaczerwienioną, zapalną obwódką. Pojawieniu się zmiany zwykle towarzyszy uczucie mrowienia, pieczenia lub swędzenia, które z czasem przeradza się w ból. Bolesność może być nasilona zwłaszcza przy spożywaniu kwaśnych, pikantnych lub gorących pokarmów, a także podczas szczotkowania zębów czy rozmowy. W przypadku aft o większym rozmiarze lub licznych zmian, może dojść do powiększenia węzłów chłonnych oraz stanu podgorączkowego. Utrzymują się zazwyczaj od 7 do 14 dni, jednak nieleczone lub często nawracające mogą świadczyć o innych schorzeniach wymagających diagnostyki.
Jakie metody leczenia przynoszą najlepsze efekty?
Skuteczne leczenie aft polega przede wszystkim na łagodzeniu bólu i skracaniu czasu gojenia. W pierwszej kolejności warto sięgnąć po preparaty dostępne bez recepty, a w szczególności po sprawdzoną maść na afty, która tworzy ochronną warstwę na ranie i zapobiega dalszemu podrażnieniu. Tego rodzaju preparaty często zawierają środki przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz substancje znieczulające, które zapewniają szybkie złagodzenie dolegliwości. Alternatywnie, pomocne bywają płukanki z soli fizjologicznej, rumianku lub szałwii, działające antyseptycznie i wspomagające gojenie. W cięższych przypadkach, np. przy silnym bólu lub nawracających zmianach, lekarz może zalecić stosowanie kortykosteroidów w postaci żeli lub płynów. Dobór odpowiedniego leczenia powinien zawsze uwzględniać indywidualne potrzeby pacjenta oraz ewentualne przeciwwskazania.
Czy sposób odżywiania wpływa na częstotliwość aft?
Dieta ma ogromne znaczenie w zapobieganiu nawrotom aft i wspomaganiu leczenia. Zbyt ostre, kwaśne lub gorące potrawy mogą uszkadzać delikatną błonę śluzową jamy ustnej, sprzyjając pojawianiu się nadżerek. Warto unikać produktów wysoko przetworzonych, zawierających sztuczne barwniki i konserwanty, które mogą działać drażniąco lub alergizująco. Istotną rolę odgrywa także dostarczanie odpowiednich ilości witamin – szczególnie z grupy B, witaminy C, żelaza i kwasu foliowego – których niedobory są często obserwowane u osób z aftami. Regularne spożywanie warzyw liściastych, pełnoziarnistych zbóż oraz białka pochodzenia roślinnego i zwierzęcego może znacznie poprawić stan błony śluzowej. U osób z nietolerancjami pokarmowymi, np. na gluten lub laktozę, kontakt z alergenem może wywołać zmiany aftowe – dlatego dieta powinna być dostosowana do potrzeb organizmu i dobrze zbilansowana.
Czy domowe sposoby rzeczywiście działają?
W przypadku łagodnych zmian aftowych domowe sposoby mogą być nie tylko pomocne, ale też wystarczające. Płukanie jamy ustnej ciepłą wodą z solą działa antyseptycznie, zmniejszając stan zapalny i wspomagając regenerację. Inną popularną metodą jest stosowanie pasty z sody oczyszczonej, która może zmniejszyć kwaśne środowisko w jamie ustnej. Miód, dzięki swoim właściwościom antybakteryjnym i przeciwzapalnym, również przyspiesza gojenie. Przykładanie kostek lodu zmniejsza obrzęk i łagodzi ból, podobnie jak ssanie kostek lodu lub zimna woda. Warto jednak pamiętać, że domowe metody nie zastąpią specjalistycznego leczenia w przypadku nawrotów lub rozległych zmian. W takich sytuacjach maść na afty o potwierdzonym działaniu terapeutycznym będzie znacznie skuteczniejsza.
Czy afty mogą zwiastować poważniejsze choroby?
Choć w większości przypadków afty mają charakter łagodny i samoograniczający, czasem mogą być objawem chorób ogólnoustrojowych. Na przykład, choroba Behçeta – przewlekła choroba zapalna – objawia się m.in. nawracającymi owrzodzeniami jamy ustnej, narządów płciowych oraz problemami ze wzrokiem. Inne poważne schorzenia, takie jak celiakia czy choroba Crohna, również mogą manifestować się poprzez zmiany w obrębie jamy ustnej. Afty mogą być także związane z niedoborem odporności, np. w przebiegu HIV. Dlatego jeśli afty pojawiają się często, goją się wyjątkowo długo lub towarzyszą im inne niepokojące objawy, takie jak biegunki, gorączka czy utrata masy ciała, konieczna jest konsultacja lekarska oraz pogłębiona diagnostyka. W takich przypadkach miejscowa maść na afty może nie być wystarczająca i konieczne może być leczenie ogólnoustrojowe.
Które preparaty są najbardziej skuteczne?
Na rynku farmaceutycznym dostępna jest szeroka gama środków przeznaczonych do leczenia aft, zarówno dostępnych bez recepty, jak i na receptę. Najczęściej wybierana jest maść na afty, która pozwala skutecznie złagodzić objawy i skrócić czas gojenia. Warto zwracać uwagę na skład – najlepsze preparaty zawierają środki antyseptyczne, przeciwbólowe oraz regenerujące błonę śluzową. Niektóre zawierają także wyciągi roślinne, takie jak aloes, propolis czy nagietek. Alternatywą dla maści są żele i płyny do płukania ust, które łatwiej docierają do trudno dostępnych miejsc, zwłaszcza w przypadku mnogich zmian. Osoby cierpiące na częste nawroty mogą skorzystać również z suplementacji witaminowej i stosowania specjalnych past do zębów bez SLS (laurylosiarczanu sodu), który może drażnić błony śluzowe. Warto zawsze skonsultować wybór preparatu z farmaceutą lub lekarzem.
Jakie środki ostrożności pomagają zapobiegać nawrotom?
Aby zmniejszyć ryzyko pojawiania się aft, konieczne jest zachowanie właściwej higieny jamy ustnej i zdrowego stylu życia. Należy regularnie szczotkować zęby, stosować nici dentystyczne oraz unikać produktów drażniących – nie tylko ostrych potraw, ale również past z silnymi detergentami. Istotne jest również unikanie urazów mechanicznych, np. poprzez ostrożność podczas jedzenia czy wymianę szczoteczki na taką z miękkim włosiem. Stres i zmęczenie, jako jedne z głównych czynników prowokujących, powinny być redukowane za pomocą technik relaksacyjnych i zdrowego snu. Rezygnacja z używek, takich jak alkohol i papierosy, także wpływa korzystnie na kondycję śluzówki. Osoby z tendencją do nawrotów powinny mieć zawsze pod ręką sprawdzoną maść na afty, aby szybko zareagować na pierwsze objawy.
Jakich błędów należy unikać podczas leczenia aft?
Jednym z najczęstszych błędów jest bagatelizowanie objawów i próby leczenia aft środkami nieprzeznaczonymi do tego celu, np. kosmetykami lub ostrymi płynami. Takie działania często prowadzą do pogorszenia stanu zapalnego. Innym problemem jest zbyt późne rozpoczęcie leczenia – najlepiej działać od razu po pojawieniu się pierwszych objawów. Niewłaściwe stosowanie leków, np. zbyt rzadkie nakładanie maści lub przerywanie kuracji po ustąpieniu bólu, także obniża skuteczność terapii. Warto pamiętać, że maść na afty powinna być aplikowana zgodnie z zaleceniami producenta, a wszelkie reakcje niepożądane należy skonsultować z lekarzem. Utrzymanie zdrowej diety, nawodnienie i higiena jamy ustnej to podstawa skutecznej profilaktyki i leczenia.
Zobacz również: https://www.chema.rzeszow.pl/strefa-wiedzy/zel-aftident-sposob-na-afty-plesniawki-i-urazy-w-jamie-ustnej
Kazimierza Mireckiego 21, 37-450 Stalowa Wola, 
